ساینسپوهان وایي چې شاوخوا څلور میلیارده انسانان، چې د نړۍ نیمایي نفوس جوړوي، د تېر کال له مې میاشتې څخه تر سږ کال پورې لږ تر لږه یوه میاشت زیات له شدیدې ګرمۍ سره مخامخ شوي، چې د دوی په وینا دا ګرمي د بشري فعالیتونو له امله د اقلیمي بدلون پایله ده.

په هغه راپور کې چې د جمعې په ورځ (۹ جوزا) خپور شو، راغلي: «که څه هم سېلونه او طوفانونه اکثره سرلیکونه جوړوي، خو ګرمي په حقیقت کې تر ټولو وژونکې اقلیمي پدیده ده.»

په همدې حال کې د ګرمۍ له کبله د زیات شمېر مړینو راپور، نه ورکول کېږي یا په ناسم ډول دا ډول مړینې د زړه د ناروغۍ او یا د پښتورګو د ناروغۍ په څېر علتونو ته منسوب کېږي.

ساینسپوهانو له تایید شويو علمي لارو کار اخیستی، تر څو وارزوي چې اقلیمي بدلون څنګه د شدیدې ګرمۍ په پېښو کې د حرارت په زیاتوالي اغېز کړی او دې پېښو له اقلیمي بدلون پرته څومره امکان درلود. د دوی د دې ارزونې نتیجه دا شوه چې په نژدې ټولو هېوادونو کې د شدیدې ګرمۍ د ورځو شمېر لږ تر لږه دوه برابره شوی دی.

د کارابین ټاپوګان له هغو سیمو څخه دي چې له دې اضافي ګرمۍ ډېر اغېزمن شوي. د بېلګې په توګه، پورتوریکو په دې موده کې ۱۶۱ ورځې شدیده ګرمي تجربه کړې، حال دا چې که اقلیمي بدلون نه وای، هلته یوازې د ۴۸ ورځو شدیدې ګرمۍ تمه کېده.

د طالبانو د بهرنیو چارو وزیر امیرخان متقي په همدې موضوع د پاکستان له مرستیال صدراعظم او بهرنیو چارو وزیر اسحق دار سره نن خبرې کړي.

متقي د دې پرېکړې هرکلی کړی او هیله یې ښوولې چې له شارژدافیره د سفیر کچې ته د ډپلوماټیک ماموریت د لوړولو کارونه ژر بشپړ شي.

که څه هم پاکستان له لومړنیو هېوادونو وو چې د طالبانو ډپلوماټ یې ومانه خو لا د سفیر په کچه استازي نه لري بلکې دواړه هېوادونه ډپلوماټیکې چارې د چارسمبالي او شارژدافیر په مټ مخته بیایي.

اسحق دار هم دا پرېکړه ستایلې او ویلي یې دي چې په دې سره به په اقتصاد، امنیت او سوداګرۍ کې د پاک – افغان همکارۍ زیاتې شي.

د امریکا په واشنګتن ایالت کې د شاتو شاوخوا ۲۵۰ میلیونه مچۍ د یوې لارۍ د ټکر له امله ازادې شوي دي.

پولیسو له خلکو غوښتي چې ځانونه له دې مچیو وساتي.

په دې وروستیو کې په واشنګټن ایالت کې د شاتو په مچیو بار لارۍ له سړک واوښته او ولوېده.

په سیمه کې سړکونه، چې له کاناډا سره پوله لري، تړل شوي دي.

د مچیو د پالنې متخصصین د سیمې د پاکولو لپاره کار کوي.

ځینې مچۍ پالونکي یوازې د شاتو د تولید لپاره کار کوي، مګر ډیری نور خپلې مچۍ بزګرانو ته په کرایه ورکوي.

بزګران د خپلو فصلونو د ودې لپاره له مچیو څخه کار اخلي.

د اروپا د اتلانو د فوټبال لیګ په پایلوبه کې د فرانسې استازې پاري سن‌ژرمن خپله ایټالوۍ سیاله انټرمیلان لوبډله پنځه پر صفر ماته کړه.
پایلوبه د شنبې په شپه د مونیخ ښار په الیانز ارینا سټډيوم کې وشوه.

د فرانسې ولسمشر ایمانویل مکرون د پاري سن ژرمن په بریا خوښي ښوولې ده. د دغه ټیم د بریا د لمانځلو لپاره لوبغاړي الیزه ماڼۍ ته وربلل شوي.

د پاري سن‌ژرمن لوبډلې لسګونه زره مینه والو د بریا جشنونه وکړل خو د پاریس په ځینو برخو کې له پولیسو سره د خلکو د اخ او ډب راپورونه هم ورکړل شوي.

لږ تر لږه درې سوه کسان د پولیسو له خوا نیول شوي.

اروپایي کمیسیون ویلي چې اروپا د ګمرکي تعرفو د لوړولو په برخه کې د امریکا د ولسمشر ډونالډ ټرمپ د اقدام غچ اخیستلو ته چمتو ده.

ټرمپ د تېرې جمعې په ورځ اعلان وکړ چې د اروپا پر فولادو او المونیمو ګمرګي تعرفه له پنځه ویشت فیصدو، پنځوس فیصدو ته لوړوي.

رویټرز د اروپایي کمیسیون د یوه چارواکي په حواله چې نوم یې نه دی اخیستی ویلي، که خبرې نتیجه ورنه کړي، دوی به د جون له ۱۴مې پر امریکایي تولیداتو تعرفه لوړه کړي.

وړاندې راغلي چې اوسنی وضعیت د نړۍ د دوو سترو اقتصادونو، امریکا او اروپا ترمنځ سوداګریزې جګړې ته زمینه برابره کړې ده.

په روسیه کې لږ تر لږه ۷ تنه مسافر هغه مهال مړه شول چې د دوی د سپرلۍ ریلګاډی له خپلې لیکې څخه ووت.

پیښه پرون شنبه " د جوزا لسمه" په بریانسک سیمه کې شوې چې چارواکو یې لامل په ترانسپورتي چارو کې " غیر قانوني لاسوهنه" بللې، خو جزیات یې نه دي ورکړي.

د بریانسک والي الکساندر بوګوماز ویلي، ۳۳ تنه نور په دې پیښه کې ټپيان شوي دي.

دا ترین له مسکو څخه شپږ سوه کیلو متره لرې کلیموف سیمې ته روان و.

یوې زلزلې چې شدت یې د ریښتر په کچه ۴ اعشاریه شپږ و، د تخار مرکز تالقان او شاوخوا سیمې لړزولي.

د ولکینو دیسکوري ویبپاڼې د راپور له مخې دغه زلزله تېره نیمه شپه ( د جوزا یولسمه) د تالقان ښار په ۴۴ کیلو متري واټن کې پیښه شوې.

تراوسه د زلزلې د احتمالي زیان په اړه څه نه دي ویل شوي.

د طالبانو د حکومت اړوندو چارواکو هم تراوسه په دې اړه څه نه دي ویلي.

سپینه ماڼۍ وایي، که تهران د اټومي موافقې په اړه د دوی وړاندیز ومني، د هغه هېواد په ګټه یو ګام دی.

د سپینې ماڼۍ ویاندې کارولین لویت د شنبې په ماښام ویلي چې د منځني ختیځ لپاره د دوی استازي سټیف ویتکاف ایران ته د دې په ټکو کره او د منلو وړ وړاندیز لیږلی دی.

هغې د دغه وړاندیز جزیات روښانه نه کړل.

د ایران د بهرنیو چارو وزیر هم ویلي چې دغه وړاندیز یې ترلاسه کړی دی.

عباس عراقچي پر خپله ایکسپاڼه لیکلي، د دغه وړاندیز طرحه د هغه عماني سیال تهران ته ور رسولې ده.

عراقچي هم د جزیاتو له ورکولو پرته ویلي چې دوی به مناسب ځواب ورکړي.
ایران او امریکا د روان لمریز کال د حمل له ۲۲ مې اټومي تړون ته د رسیدو هڅې پيل کړي دي.

د طالبانو د کډوالو او راستنیدونکو چارو وزارت وایي، تاجکستان په دې وروستیو کې له هغه هېواده د افغانانو د جبري ستنولو پروسه ګړندۍ کړې ده.

دغه وزارت پرون شنبه ( د جوزا لسمه) په یوه خبرپاڼه کې ویلي چې تاجکستان یوازې د روانې میاشتې په ۷ او ۸ نیټې نژدې پنځوس افغانان پر شیرخان بندر کندز ولایت ته را اړولي دي.

خبرپاڼه کې راغلي چې په را ایستل شویو کسانو کې ۳۶ یې د تاجکستان د اقامې پیژندپاڼې او ۱۲ نورو یې د تاجکستان قانوني ویزې درلودې.

طالب چارواکو ویلي چې د دغو افغانانو د اخراج لامل لا روښانه نه دی.

د ملګرو ملتونو د شمېرو له مخې چې د ۲۰۲۳ کال په وروستیو کې خپرې شوي، شاوخوا لس زره افغان کډوال په تاجکستان کې اوسیږي.

دوو امریکايي سناتورانو د افغانانو لپاره د موقتي خوندیتوب وضعیت لغوه کول "یو تاریخي خیانت" بللی دی.

جین شاهین او لیزا مورکاوسکي، چې د امریکا د سنا مجلس غړې دي، د دې هېواد د بهرنیو چارو او کورني امنیت وزیرانو ته په یو لیک کې لیکلي چې د افغانانو لپاره د موقتي خوندیتوب وضعیت لغوه کېدل، د زرګونو افغانانو ژوند له خطر سره مخامخ کوي، په ځانګړې توګه د هغو افغانانو چې د امریکا تر څنګ ولاړ وو.

د دغو سناتورانو په وینا، په افغانستان کې د وضعیت د خرابوالي په پام کې نیولو سره، د هغو افغانانو لپاره چې اوس په امریکا کې ژوند کوي، د موقتي خوندیتوب وضعیت لغوه کول هغوی د طالبانو تر واک لاندې افغانستان کې د حقیقي ګواښ، ځورونې، تاوتریخوالي او حتی مرګ له خطر سره مخامخ کوي.

دا څرګندونې په داسې حال کې کېږي چې د امریکا د کورني امنیت وزارت شاوخوا درې اونۍ وړاندې اعلان وکړ چې د افغان کډوالو لپاره د موقتي خوندیتوب وضعیت (TPS) پروګرام به د مې میاشتې په ۲۰مه پای ته ورسېږي، او لغوه کېدل به یې د جولای له ۱۲مې عملي شي.

د TPS یا موقتي خوندیتوب وضعیت پروګرام د هغو بهرنیو وګړو لپاره ده چې د جګړو، طبیعي پېښو یا نورو "غیرعادي" شرایطو له امله نشي کولای خپل هېواد ته ستانه شي.

د "افغان ایوک" په نوم د یوې امریکايي ادارې د معلوماتو له مخې، دا مهال نږدې ۱۱ زره افغانان په امریکا کې له دې موقتي خوندیتوب څخه برخمن دي.

"له تنباکو پرته " نړیوالې ورځې په مناسبت په افغانستان کې ددې سازمان د څانګې مشر ډاکټر اډوین سنیزا سالواډور ویلي، افغانستان کې په ځانګړې توګه د تنکیو ځوانانو ترمنځ د تنباکو کارول له یوې ورځې بلې ته زیاتیږي چې نوموړې ترې د ځوانانو پر ساتنه ټینګار کړی دی.

بلخوا د افغانستان د سوداګرۍ او پانګونې خونه وايي، په افغانستان کې د تولید ترڅنګ، تمباکو له یو شمېر نورو هېوادونو نه هم واردېږي.
د دې خونې د مدیره پلاوي غړي، خان جان الکوزي ازادي راډیو ته وویل:

"تېر کال، له ایران، پاکستان او سعودي عربستان څخه شاوخوا یو نیم زره ټُنه د یو نیم میلیون ډالرو په ارزښت تنباکو وارد شوي وو. په افغانستان کې د تنباکو مصرف کم دی، نو واردات هم کم دي، او سربېره پردې، دا د افغانستان په ختیځو ولایتونو کې هم تولیدېږي."

د روږدیتوب د برخې یو شمېر متخصص ډاکتران د تمباکو کارول روغتیا ته زیان‌رسونکي بولي او ټینګار کوي چې استعمال یې ان د مړینې لامل کېدای شي.

روغتیا نړیوال سازمان اټکل کوي چې دا مهال په ټوله نړۍ کې تر یو میلیارد زیات کسان سګریټ څکوي او نږدې ۳۵۰ میلیونه نور له لوګی پرته تنباکو کاروي.

یاد سازمان دا ورځ په ۱۹۸۷ میلادي کال کې د "د تنباکو پرته نړیوالې ورځې" په توګه ونوموله، چې موخه یې د تنباکو اعتیاد او د کارونې منفي اغیزو ته د خلکو پام اړول دي.