د خوندیتوب د نړیوال مسوولیت مرکز په خپله تازه ارزونه کې ویلي افغانستان د نړۍ د هغو ۱۸ هېوادونو د نوملړ په سر کې دی چې خلک یې د نورو افراطي ډلو د ګواښونو تر څنګ د طالبانو د حکومت له خوا د بشري حقونو له سرغړونو او د نورو جرمونو له ګواښ سره مخ دي.

د خوندیتوب لپاره د نړیوال مسوولیت مرکز Global Centre for the Responsibility to Protect د جمعې په ورځ (د مارچ ۱۴مه) په خپله خپره کړې ارزونه کې له نړیوالو غوښتي چې طالبان دې د خلکو په ځانګړې توګه د ښځو او نجونو پر وړاندې د حقونو د سرغړونو له امله حساب ورکولو ته اړ کړي.

د ارزونې له مخې، له افغانستان وروسته په دوهم ځای کې چین او په دریم ځای کې د افریقا د مرکزي ساحل درې هېوادونه، بورکینا فاسو، مالي او نایجر راغلي دي چې خلک یې له پراخو بشري سرغړونو سره مخ دي.

د ارزونې په ټکو طالبانو د ۲۰۲۱ کال په اګست کې پر افغانستان له بیاواکمنېدو راهیسې له نړیوالو قوانینو پراخو سرغړونو ته دوام ورکړی، د ښځو او نجونو پر وړاندې یې سیستماتیک جنسیتي تبعیض تطبیق کړی، د خپلواکو رسنیو پر فعالانو او د بشري حقونو پر مدافعینو یې فشارونه راوستي او د کمزوري دولتي جوړښت تر څنګ یې د نړیوالو مکلیفیتونو عملي کېدو ته ته هم لېواتیا نه ده ښودلې.

یو شمېر افغان میرمنې هم وايي چې طالبانو ترې د کار او زده کړو په ګډون د ژوند هرډول بنسټیز حقونه اخیستي دي.

د غزني ولایت یوې اوسېدونکې او له زده کړو محرومې فتانې ازادي راډیو ته وویل"ښځې او نجونې تر پخوا هم اوس له ډېرو ستونزو سره مخ دي، کار او زده کړې نه شي کولای، په ولایتونو او لیرې پرتو سیمو کې د تاوتریخوالي له کبله حتی خپل غږ نه شی اوچتولای. ښځو ته روغتیایي خدمتونه نه شته، نجونې چې له زده کړو راګرځول شوي، ټولې له نهیلۍ ډک ژوند تېروي او له رواني فشارونو سره مخ دي."

په ارزونه کې همداراز راغلي چې د اسلامي دولت ډلې یا داعش خراسان څانګې پر قومي او مذهبي لږکیو په بېلابېلو سیمو کې بریدونو ته دوام ورکړی او هغوی یې له ګڼو ګواښونو سره مخامخ کړي دي.

دا خبره داسې وخت کېږي چې په دې وروستیو کې د افغانستان بېلابېل ولایتونه د خونړیو پېښو شاهدان دي. د ډېری دې حملو پړه داعش ډلې منلې ده.

د خوندیتوب لپاره د مسوولیت نړیوال مرکز د اړینو اقداماتو په برخه کې ویلي چې طالبان باید د افغانستان نړیوال مکلفیتونه ومني، د بشري حقونو سرغړونې ودروي، نړیوال محاکم دې د جرمونو قضایي پروسې ګړندۍ کړي.

دغه راز یې له ملګرو ملتونو او نړیوالې ټولنې غوښتي چې پر طالبانو دیپلوماتیک او حقوقي فشارونه زیات کړي او له دوی سره دې هر ډول اړیکې باید د بشري حقونو د درناوي په شرط عادي کړي.

په همدې حال کې د رواداري په نوم د بشري حقونو د سازمان مشره شهرزاد اکبر وايي “د افغانستان بشري وضعیت د خورا ډېرې اندېښنې وړ دی. له نړیوالې ټولنې او ملګرو ملتونو زموږ پرله پسې غوښتنې دا دي چې د نړۍ له هېوادونو سره په همغږۍ کې پر طالبانو لازم فشارونه راوړي څو ښځې او نجونې کار او زده کړې وکړای شي او خلک په هر ډول حقونو او سیاسي مشارکت کې ونډه ولري، دغه راز باید د جرمونو او سرغړونو د مستندولو یو پراخ میکانیزم رامنځته شي تر څو وروسته بیا نړیوالو محاکمو کې وړاندې کړل شي.”

که څه هم د طالبانو حکومت تراوسه د دې ارزونې په اړه څه نه دي ویلي خو له دې مخکې یې د افغان ښځو د تعلیم او کار حق د افغانستان کورنۍ مسئله بللې او ادعا یې کړې چې د اسلامي شریعت په چوکاټ کې یې د ښځو په ګډون د ټولو وګړو حقونه خوندي کړي دي.

طالبانو پر افغانستان له بیا واکمنېدو وروسته د زده کړو او کار په ګډون پر افغان نجونو او ښځو ګڼ بندیزونه لګولي چې افغان میرمنو او نړیوالو ویلي دوی ته د منلو وړ نه دي.

د خوندیتوب د مسوولیت نړیوال مرکز د بشري حقونو اړوند یو بنسټ دی چې هر کال د بېلابېلو هېوادونو بشري وضعیت ارزوي او خپل راپورونو په درې ربعو کې خپروي.

د ملګرو ملتونو د کارپوهانو یوې ډلې له پاکستانه غوښتي چې د افغان کډوالو د جبري ایستلو لړۍ دې ودروی.

په هغه اعلامیه کې چې د دې سازمان پر ویب پاڼه پرون جمعه خپره شوې راغلي، " میلیونه افغانان په پاکستان کې پرته له دې چې پر مشروع غوښتنو يې غور وشي، د ستنېدو له ګواښ سره مخ دي".

په اعلامیه کې وړاندې ویلي شوي، د پاکستان د حکومت دا اقدام د بشري حقونو او کډوالۍ د نړیوالو قوانینو څخه ښکاره سرغړونه ده.

د اعلامیې له مخې په دغو اخراج شویو افغانانو کې تر ټولو ډیرې زیانمنونکې ډلې ښځې، نجونې، مذهبي او قومي لږکۍ، د بشري حقونو فعالان او خبریالان دي.

د پاکستان حکومت د اپریل میاشتې له پیله له دې هیواده د بې اسناده او ای سي سي کارت لرونکو افغان کډوالو د جبري ایستلو لړۍ پیل کړې ده.

که څه هم پاکستان ادعاده کوي چې دوی یوازې هغه افغان کډوال دپیورټ کوي چې په پاکستان کې د پاتي کیدو قانوني اسناد نه لري، خو په پاکستان کې میشت افغان کډوال بیا وايي، پاکستاني پولیس هغه افغانان هم نیسي چې قانوني اسناد او ویزه لري.

د لونګو امېل په نوم پسرلنۍ مشاعره وشوه.

دا مشاعره پرون ماښام د جرمني په کولن ښار کې د افغانستان د کلتوري ودې ټولنې له خوا جوړه شوې وه.

مشاعره کې له جرمنې، فرانسې، بلجیم، سویډن ، ډنمارک او نورو اروپايي هيوادونو لسګونو شاعرانو ګډون کړی و چې په پښتو او دري ژبو يې خپل شعرونه ولوستل.

د طالبانو له خوا د دوو زنداني شویو برتانوي اتباعو زوی جانتن رینلډز د امریکا له ولسمشر ډونالډ ټرمپ څخه غواړي چې د مور او پلار په خوشې کولو کې ورسره مرسته وکړي.

په هغه ویډیو کې چې رینلډز ازادي راډیو ته لیږلې، هغه د خپلې لور سره د سپینې ماڼۍ مخې ته ولاړ لیدل کیږي او له ولسمشر ټرمپ څخه د مرستې غوښتنه کوي.

"موږ ته په وار وار ویل شوي چې دوی بې ګناه دي، هیڅ جرم یې نه دی کړی او ډیر ژر به خوشې شي. خو دوی لا هم په زندان کې دي. د برتانیا حکومت موږ ته ویلي چې زما د مور او پلار د خوشې کولو لپاره به په خپل ټول توان سره هرڅه وکړي. خو د یو برتانوي او امریکايي تبعه په توګه، زه دلته ولاړ یم او له تاسو څخه غواړم چې له زندان او له هغه هېواده زما د مور او پلار د ایستلو په برخه کې مرسته وکړئ."

باربي او پیټر رینلډز، یوه برتانوۍ جوړه چې له ۱۸ کلونو راهیسې په افغانستان کې اوسېده، د فبروري په لومړۍ نیټه د طالبانو لخوا ونیول شول.

دوی د زده کړې او د ماشومانو د ساتنې په برخو کې کار کاوه.

پاکستانۍ انګلیسي ژبې ډان ورځپاڼې د جمعې په ورځ د کراچۍ د چارواکو په وینا خبر ورکړ چې د شپاړس زره یوسل او اته دیرش افغانانو د ایستلو بهیر پيل شو.

د راپور له مخې دا هغه افغانان دي چې ( اې سي سي) کارتونه لري او تر اوسه پولیسو څه باندې یونیم سل کسان نیولې دي.

د پاکستان د کورنیو چارو وزارت د مارچ په شپږمه په یوه بیان کې ویلي و چې ټول غیرقانوني بهرنیان او د ( اې سي سي) کارتونو درلودونکي کسان دې د مارچ تر یو دیرشمې له پاکستانه په خپله خوښه ووځي. بیا د اختر په خاطر دا موده د اپریل تر لسمې تمدید شوه.

د ازادي راډیو د راپورونو له مخې په اسلام اباد، راولپنډۍ او د پاکستان په یوشمیر نورو ښارونو کې هم د پولیسو له لورې د افغان کډوالو د نیولو بهیر ګړندی شوی دی.

د طالبانو د ترافیک عمومي ریاست نن په یوه بیان کې ویلي دي چې د روژې مبارکې په وروستۍ ورځ او د اختر په دریو ورځو کې اتیا ترافیکي پیښې رامنځته شوې دي چې له امله یې دیرش کسان وژل شوي او یوسل او پنځه پنځوس نور ټپيان شوې دي.

د اختر په ورځو شپو کې یوشمیر کسان بیلابیلو ولایتونو او تفریحي ځایونو ته په چکر ځي چې له امله یې تیرکال هم د اختر په ورځو کې شاوخوا پنځوسو کسانو د ترافیکي پيښو له امله خپل ژوند له لاسه ورکړی وو او نژدې یوسل او پنځه اتیا نور ټپيان شوي وو.

د طالبانو د بهرنیو چارو وزیر امیرخان متقي په کابل کې د ایران د بهرنیو چارو وزارت له یوه لوړپوړي چارواکي سره د حقابې او د افغان کډوالو په اړه خبرې کړي دي.

په کابل کې د ایران سفارت په خپله ایکس پاڼه په یوه بیان کې لیکلي چې د ایران د بهرنیو چارو وزارت سلاکار او د جنوبي اسیا د برخې مشر محمدرضا بهرامي له ښاغلي متقي سره لیدلي.

دغه سفارت زیاته کړې چې متقي د افغانستان او ایران ترمنځ اړیکې مثبتې ارزولي او د شته فرصتونو څخه د ګټې اخیستنې پر اهمیت یې ټینګار کړی دی.

د سفارت په اعلامیه کې ویل شوي چې د غونډې په جریان کې، بهرامي "د ګاونډیتوب پالیسۍ ته غاړه ایښودل د بهرني سیاست لومړیتوب وګاڼه."

همدارنګه، د طالبانو د بهرنیو چارو وزارت مرستیال ویاند حافظ ضیا احمد په یوه مطبوعاتي کنفرانس کې اعلان وکړ چې دواړو خواوو د نویو پرمختګونو، دوه اړخیزو اړیکو، د اوبو موضوع او په ایران کې د افغان کډوالو د وضعیت په اړه خبرې کړې دي.

دا په داسې حال کې ده چې ایران او طالبان پخوا له هلمنده د ایران د حقابې په اړه له سختو کړکیچونو سره مخ وو.

دې ادارې د پنجشنبې په ورځ په خپل ایکس پاڼه کې لیکلي چې له پاکستان څخه راستنیدونکې کورنۍ باید په پوله کې خپلو ماشومانو ته واکسین ورکړي ترڅو د ناروغۍ د خپریدو مخه ونیسي.

په ۲۰۲۵ کال کې، په بادغیس ولایت کې د پولیو یوه مثبته پېښه ثبت شوې ده. که څه هم د طالبانو حکومت تېر کال مثبتې پېښې نه وې تایید کړې، خو د روغتیا نړیوال سازمان اعلان کړی چې ۲۰۲۴ کال په افغانستان کې د پولیو ۲۵ مثبتې پېښې ثبت شوي دي.

افغانستان او پاکستان په نړۍ کې یوازیني هیوادونه دي چې پولیو په بشپړه توګه له منځه نه ده وړل شوې.

د افغانستان د نولس کلنو کرکټ لوبډلې د کوربه نیپال د نولس کلونو لوبډلې ته نن ( مارچ دریمه) د یوسل او دیرش منډو په توپير ماتې ورکړه.

دا یو ورځنۍ لوبه چې کله سهار په پلازمینه کتمندو کې پيل شوه، افغان لوبډلې پچه وګټله او د بټنګ پریکړه یې وکړه.

افغان لوبغاړو په ټاکلیو پنځوس اورونو کې درې سوه منډې جوړې کړې او نهه لوبغاړي یې له لاسه ورکړل.

د افغانستان له لورې د فیصل شینوزاده اووه نوي او د خالد احمدزي شپږ اویا منډې د دې سبب شوې چې افغان لوبغاړي د نهو لوبغاړو په سوځیدو مخالف ټیم ته درې سوه یو منډې هدف وټاکي.

نیپال خپل ټول لوبغاړي د یوسل او اویا منډو له جوړیدو سره له لاسه ورکړل.

د پاکستان د شخړې او امنیت انستیتیوت وایي، تېره مارچ میاشت کې دغه هېواد کې له سلو زیات ترهګریز بریدونه شوي دي.

د دوی د شمېرو له مخې چې پاکستاني رسنیو نن پنجشنبه ( د حمل ۱۴مه) خپرې کړي، تېرو شاوخوا ۱۶ کلونو کې لومړی ځل دی چې د یوې میاشتې په ترڅ کې دومره ډېر بریدونه کیږي.

راپور کې راغلي چې په دغو شویو ۱۰۵ بریدونو کې ټولټال ۲۲۸ تنه وژل شوي چې ۷۳ یې د پاکستان امنیتي ځواکونه، ۶۷ ملکیان او ۸۸ یې خپله وسله وال سخت دریځي دي.

د سخت دریځو پر بریدونو سربیره په مارچ میاشت کې د پاکستان د امنیتي ځواکونو له خوا هم د وسله والو مخالفانو پر اهدافو بریدونو کې ۱۰۷ تنه وژل شوي چې ۸۳ یې سخت دریځي، ۱۳ امنیتي سرتیري او ۱۱ یې ملکیان دي.

په پاکستان کې د امنیتي وضعیت له خرابوالي را وروسته د هغه هېواد چارواکي تل تور پورې کوي چې وسله وال خپلې ډېرې حملې د افغانستان له خاورې پلانوي.

د طالبانو حکومت بیا دا تورونه رد کړي او ویلې یې دي، دوی چاته اجازه نه ورکوي د افغانستان له خاورې د بل چا په ضد کار واخلي.

د پاکستان په کراچۍ ښار کې د طالبانو د حکومت سرکونسل عبدالجبار تخاري وايي، د سند ایالت د پولیسو له مشر غلام نبي میمن سره يې د افغان کډوالو د وضعیت په اړه خبرې کړي دي.

په هغې خبرپاڼه کې چې افغان کونسلګرۍ د چهارشنبې په ورځ خپره کړې راغلي، "تخاري له پاکستاني لوري غوښتي څو د هغوو افغان کډوالو نیول او ځورول ودروي چې په پاکستان کې د پاتي کیدو قانوني اسناد لري".

په خبرپاڼه کې د سند ایالت د پولیسو مشر ژمنه کړې چې په دې برخه کې به د طالبانو له حکومت سره همکاري وکړي.

بل پلو، پاکستاني رسنیو راپور ورکړی چې د پاکستان د کورنیو چارو وزیر محسن نقوي او د دې هېواد صداعظم شهبازشریف د بې اسناده افغان کډوالو د جبري اخراج په اړه خبرې کړي دي.

د پاکستاني رسنیو د راپور له مخې، دغو دوو لوړو پوړو چارواکو د بې اسناده افغان کډوالو پر وړاندې د قانوني اقداماتو غوښتنه کړې ده.

د پاکستان حکومت د تیرې مارچ میاشتې ۳۱مه د ای سي سي کارت لرونکو افغان کډوالو لپاره وروستۍ مهلت ټاکلی وه چې درې ورځي وړاندې پای ته ورسیده.

په تیرو دریو ورځو کې په لسهاو بې اسناده افغان کډوال د پلازمینې اسلام اباد په ګډون د پاکستان په لویو ښارونو کې نیول شوي او بیرته افغانستان ته ډپیورټ شوي دي.

خو په دې هېواد کې میشت یو شمیر افغان کډوال وايي، پاکستاني پولیس هغه افغانان هم نیسي چې قانوني اسناد لري.