د امریکا یوې فدرالي محکمې د افغان وګړو لپاره د «موقتي خونديتوب حالت» (TPS) د لغوه کېدو د ځنډ غوښتنه رد کړه.

د محکمې د دې پرېکړې معنا دا ده چې د ۲۰۲۵ کال د جولای له ۱۴مې نېټې وروسته، ډېری افغانان ښايي د کار اجازه له لاسه ورکړي او له ایالتونو څخه د ایستلو له خطر سره مخامخ شي.

دغه پرېکړه د جولای په ۱۰مه د مریلینډ ایالت د فدرالي محکمې قاضي، تیودور چوانګ، وکړه. هغه وویل، که څه هم قانوني قضیه لا هم روانه ده، خو د TPS لرونکو افغانانو قانوني وضعیت به د محکمې د پرېکړې تر بشپړېدو پورې تمدید نه شي.

دا حکم نژدې ۱۱ زره ۷۰۰ افغان کډوالو اغېزمن کوي.

دغو افغانانو ته وروسته له هغه چې طالبان په ۲۰۲۱ کال کې بیا پر افغانستان واکمن شول، د موقتي خوندي حالت اقامت ورکړل شوی و، ځکه بېرته ستنیدا یې خطرناکه وه.

د کډوالو د حقونو مدافع ډلې د حکومت دغه پرېکړه محکمې ته وړې، دوی استدلال کوي چې د TPS ختمېدا ظالمانه او سیاسي انګیزه لري. دوی وایي، حکومت په افغانستان کې د بشري حقونو جدي ستونزې، په ځانګړې توګه د زیان‌منو ټولنو لپاره، له پامه غورځولي دي.

د بشري حقونو مدافعان خبرداری ورکوي چې د طالبانو تر ولکې لاندې افغانستان ته د افغانانو، په تېره بیا د ښځو او نجونو، بېرته استول ډېر خطرناک دي. د طالبانو تر واک لاندې، ښځې له تعلیم، کار او بنسټیزو ازادیو څخه تقریباً بیخي بې‌برخې دي.

د امریکا دفاع وزارت یا پنټاګون تاییدکړې چې د قطر پر العدید اډې د ایران په برید کې یو توغندی د امریکا پر پوځي اډه لګېدلی او څه ناڅه زیان یې اړولی دی.

د پنټاګون ویاند شان پانل پرون (د چنګاښ ۲۰مه) رسنیو ته په لیکلي پیغام کې وویل چې د چنګاښ د دوهمې نېټې په حمله کې د ایران ډېری توغندي د امریکا او قطر د هوايي مدافعې سیسټمونو شنډ کړل او څوک زیانمن نه شول.

دا لومړی ځل دی چې پنټاګون پر دې اډې د توغندیو لګېدل تاییدوي.

ایران د چنګاښ په دوهمه نېټه پر خپلو دریو اټومي تاسیساتو د متحدوایالتونو د برید په غبرګون کې د قطر پلازمېنې دوحې ته نژدې د العدید پر هوايي اډې څو توغندي وویشتل.

همدا حمله د ولسمشر ډونالډټرمپ په منځګړتوب د ایران او اسراییلو ترمنځ د اوربند سبب شوه او د ایران او اسراییلو ۱۲ ورځنۍ جګړه یې پای ته ورسوله.

په منځني ختیځ کې د اروپايي ټولنې سمندري ماموریت وايي چې په سره سمندرګي کې پر یوه کشتۍ د یمن د حوثي ډلې د برید په نتیجه کې څلور تنه مړه او یوولس نور تري تم شوي دي.

د اروپايي ټولنې ماموریت پرون په یوه بیان کې وویل، حوثي وسله والو پر دې کشتۍ چې د لایبریا بیرغ پرې رپېده ډزې وکړې.

دا ماموریت وايي چې مرستندویو ډلو لس تنه چې اته یې د کشتۍ فلپینۍ عمله او په دوو نورو کې یو یونانۍ او بل هندی وګړي دي ژغورلي دي. په بیان کې راغلي دي چې ټول ۱۵ تنه تري تم دي چې له دې ډلې څلور تنه په مړو کې شمېرل شوي.

حوثي ډلې ویلي دي چې د دې کشتۍ د عملې ځینې کسان دوی نیولي دي.

په یمن کې د متحدوایالتونو سفارت چې له نژدې یوې لسیزې راهیسې له سعودي عربستان څخه فعالیت کوي ویلي دي چې حوثي ډلې دا کسان یرغمل کړي دي.

ولسمشر ډونالډټرمپ او د امریکا د بهرنیوچارو وزیر وايي چې متحدایالات به پر ناټو وسلې وپلوري څو اروپايي متحدان یې دا وسلې پر اوکراین، چې د روسیې د بې پیلوټه الوتکو او توغندیو د حملو د شنډولو هڅه کوي، وپلوري.

ښاغلي ټرمپ پرون له ان بي سي خبري شبکې سره په مرکه کې وویل د دې وسلو سل په سلو کې پیسې به ناټو ورکوي.

په عین حال کې د امریکا د بهرنیوچارو وزیر مارکو روبیو پرون وویل چې په امریکا کې جوړې شوې ځینې وسلې چې اوکراین اړتیا ورته لري ناټو ته ورکړل شوي دي. او ناټو کولای شي دا وسلې اوکراین ته ورکړي او اروپايي هېوادونه یې پرځای له امریکا څخه نورې وسلې وپېري.

روبیو د مالیزیا پلازمېنې کوالالامپور ته د سفر پرمهال په یوه خبري غونډه کې د مثال په توګه یادونه وکړه چې د امریکا پرتله له جرمني څخه اوکراین ته د وسلو لېږد ډېر چټک او آسانه کېدای شي.

دا په داسې حال کې ده چې اوکراین ویلي، د روسیې د بالستیک او کروز توغندیو د شنډولو لپاره امریکايي وسلو له هغې ډلې د هوايي مدافعې پاټریوت سیسټم ته ډېره اړتیا لري.

پاکستان یوځل بیا ادعا کړې چې د دې هېواد مخالف وسله وال په افغانستان کې دي او دا یې لویه ننګونه بللې ده.

د پاکستان د بهرنیوچارو وزارت ویاند شفقت علي خان پرون په اسلام آباد کې په خپله اونیزه خبري غونډه کې وویل، که څه هم د افغانستان او پاکستان په وروستیو څو میاشتو کې د ډیپلوماتیکو تماسونو له لارې د اړیکو د ښه کېدو په هدف خبرې پیل کړي خو دی زیاتوي چې بیا هم په افغانستان کې د پاکستاني وسله والو ډلو فعالیت د دوه اړخیزو اړیکو د پراختیا او سیمه ایزې همکارۍ د پرمختګ پر وړاندې مهم خنډ دی.

نوموړي زیاته کړه چې پاکستان په افغانستان کې د تروریستانو د ځالو د شتون له کبله خپله اندېښنه واکمنو طالبانو ته څرګنده کړې او هغوی یې هڅولي دي چې د دې ډلو پرضد مشخص اقدامات وکړي.

د طالبانو حکومت تراوسه په دې اړه څه نه دي ویلي خو له دې مخکې یې تل دا ډول ادعاوې رد کړې دي.

دا په داسې حال کې ده چې د روانې میلادي میاشتې په اوومه نېټه د طالبانو د حکومت او پاکستان استازو په اسلام آباد کې سره وکتل. ښاغلي شفقت وویل چې د دې خبرو په اجنډا کې سوداګري، د کډوالو ستنېدل، سیمه ایز تماسونه او امنیتي همکاري شامله وه.

اسلامیک ریلیف ټولنه وايي چې له ایرانه ایستل شوي زرګونه افغان کډوال په ډېر بد وضعیت کې د افغانستان په لویدیځ کې بند پاتې دي.

دې خیریه ټولنې پرون په یوه بیان کې د خپلې یوې تازه څېړنې په اساس وویل چې ډېری ایستل شوې کډوالې کورنۍ خوړو او سرپناه ته بېړنۍ اړتیا لري خو وايي د راستنېدونکو کډوالو ګڼه ګوڼه ډېره او سیمه ایز امکانات کم دي.

د اسلامیک ریلیف د څېړنې له مخې په تېره یوه میاشت کې نژدې نیم میلیون کډوال له ایرانه په جبري ډول ایستل شوي دي او هره ورځ ۳۵ زره نور کسان هم ایستل کېږي.

له دې مخکې نورو نړیوالو موسسو او له هغې ډلې ملګروملتونو هم له ایرانه د افغان کډوالو د ایستلو د بهیر پر چټکولو انتقاد کړی دی.

د افغانستان لپاره د کډوالو لپاره د ملګروملتونو د لویې کمیشنرۍ مشر وايي چې سږکال ښايي شاوخوا درې میلیون افغان کډوال خپل هېواد ته ستانه شي.

عرفات جمال پرون (د چنګاښ ۲۰مه) له کابله د ویډیو کنفرانس له لارې یوې خبري غونډې ته وویل چې هغه څه چې موږ وینو له دواړو هېوادونو یعنې ایران او پاکستانه په بې عزته، بې نظمه او پراخ ډول د افغان کډوالو ایستل دي.

ښاغلي عرفات زیاته کړه چې د کډوالو دا ډله ایز ستنېدل پر افغانستان چې له پخوا څخه هم له بشري بحران سره مخامخ دی، لوی فشار راولي.

ښاغلي عرفات یادونه وکړه چې تردې دمه ۱،۶ میلیون افغانان له پاکستانه او په ډېر شمېر نور له ایرانه خپل هېواد ته لېږل شوي دي. د نوموړي د اټکل له مخې د کال تر پایه ښايي دا شمېر درې میلیونو ته ورسېږي.

ملګروملتونو له دې مخکې هم ویلي و، چې ډېری افغان کډوال په جبري ډول له ایرانه ایستل کېږي.

د افغانستان د خبریالانو مرکز وايي د روان ۲۰۲۵ کال په لومړۍ نیمايي کې یې په افغانستان کې د رسنیو او خبریالانو له آزادۍ د سرغړونو لږترلږه ۱۴۰ موارد ثبت کړي دي.

دې مرکز نن (د چنګاښ ۲۰مه) پر خپله ویبپاڼه په یوه بیان کې ویلي دي چې دا د تېرکال د همدې مودې پرتله شاوخوا ۵۶ سلنه زیاتوالی ښيي.

بیان په تېرو ۶ میاشتو کې د طالبانو له لوري د لږترلږه ۲۹ خبریالانو نیول، چې ډېری له بهرنیو رسنیو سره د همکارۍ له وجې د طالبانو پرضد په تبلیغاتو تورن شوي، د رسنیو او خبریالانو پر حقونو د تېري د مهم مثال په توګه یاد کړي دي.

په دې ډله خبریالانو کې ځینې یې له څو ساعتونو نیولې تر څو ورځو پورې په موقت ډول او ځینې نور د څو میاشتو لپاره په بند کې ساتل شوي دي.

طالبانو د ۲۰۲۱ کال په اګست کې پر افغانستان له بیا واکمنېدو وروسته پر رسنیو او د رسنیو پر کارکوونکو یولړ محدودیتونه ولګول چې د رسنیو د ملاتړ د بنسټونو پراخ غبرګونه یې پارولي دي.

د امریکا د بهرنیوچارو وزارت رسما خپلو یوشمېر کارکوونکو ته ویلي چې هغوی ته به ډېرژر له دندو د لیرې کېدو مکتوبونو ورواستول شي.

دا د ولسمشر ډونالډټرمپ د هغه اقدام یوه برخه ده چې غواړي د دولتي ادارو د کارکوونکو شمېر کم کړي.

د مدیریت او سرچینو په چارو کې د بهرنیوچارو وزارت معین مایکل ریګاس پرون په یوه بیان کې وویل چې د دې وزارت یوشمېر کارکوونکي به ډېرژر د خپلو دندو د پای ته رسېدو مکتوبونه ترلاسه کړي. بیان د ښاغلي ریګاس له قوله زیاتوي چې دا وزارت به په نژدې راتلونکي کې له هغو کسانو سره چې له دې اقداماتو څخه اغېزمن کېږي، تماس ونیسي.

تراوسه روښانه نه ده چې د بهرنیوچارو وزارت په کوم شمېر کارکوونکي له دندو لیرې کوي. د متحدوایالتونو د بهرنیوچارو وزارت په پام کې لري چې ځینې څانګې له منځه یوسي. په دې کې هغه دفتر هم شامل دی چې له امریکايي پوځیانو سره د همکارو افغانانو د مېشتېدنې چارې سمبالوي.

پاکستاني چارواکي وايي د هغو نهو مسافرو جسدونه یې ترلاسه کړي چې وسله والو په بلوچستان ایالت کې له یوه بس څخه یرغمل کړي وو.

یوه حکومتي چارواکي نوید علم وویل چې د دې کسانو په مرمیو ویشتل شوي مړي تېره شپه په څېرمه غرونو کې وموندل شول او یوه ایالتي ویاند شاهد رِند وویل چې دا مسافر پرون له یوه بس څخه یرغمل شول. ښاغلي رند زیاته کړه چې د پېښې قربانیانو په ناامنه بلوچستان کې د کارګرانو په توګه کار کاوه او په پنجاب کې خپلو کورونو ته روان وو.

د دې وژنې پړه کومې ډلې نه ده منلې خو بلوڅ بېلتونپالو له دې مخکې په ورته پېښو کې د پنجاب ایالت د اوسېدونکو د وژنو مسوولیت منلی دی.