له پرون دوشنبې څخه د زرګونو افغانانو د موقت خوندیتوب حالت یا (TPS) پای ته ورسېد.

دغو افغانانو ته وروسته له هغه چې طالبان په ۲۰۲۱ کال کې بیا پر افغانستان واکمن شول، د موقتي خونديتوب حالت په نوم په امریکا کې د اوسیدو اجازه ورکړل شوه، ځکه بېرته ستنیدا یې خطرناکه وه.

خو وووروسته له هغه چې یوه فدرالي قاضي د نژدې ۱۲ زره افغان کډوالو د “موقتي خونديتوب وضعیت (TPS) پروګرام ختم کړ، دا کسان له متحدوایالتونو څخه د ایستلو له خطر سره مخامخ دي.

د جولای په ۱۰مه د مریلینډ ایالت د فدرالي محکمې قاضي، تیودور چوانګ پرېکړه وکړه چې د TPS لرونکو افغانانو قانوني وضعیت به د محکمې د پرېکړې تر بشپړېدو پورې تمدید نه شي.

د دې حکم پر اساس له پرونۍ دوشنبې څخه د نژدې ۱۱ زره ۷۰۰ افغان کډوالو د کار اجازه اخیستل کېږي او ممکن له امریکا څخه وایستل شي.

د امریکايي رسنیو د راپورونو له مخې، د دغه هیواد د کورني امنیت وزارت په مې میاشت کې ویلي و چې په افغانستان کې امنیتي او اقتصادي وضعیت ښه شوی، نو ځکه دا هېواد نور د TPS لپاره وړ نه دی. د کورني امنیت وزیرې، “کریستي نوم”، د دې پرېکړې ملاتړ کړی، خو د بشري حقونو سازمانونو پرې سخت عکس‌العمل ښودلی دی.

د “هیومن رایټس واچ” په ګډون د بشري حقونو ډلو خبرداری ورکړی چې په زور د دې کسانو بېرته افغانستان ته استنول، په ځانګړي ډول د طالبانو تر واک لاندې، د هغوی ژوند له خطر سره مخامخ کولی شي.

د امریکا د متحدو ایالتونو د دفاع وزارت پرون اعلان وکړ چې لاس انجلس ته د ملي ګارد د دوه زره استول شویو سرتیرو ماموریت پای ته رسوي.

د ملي ګارد نژدې څلور زره سرتیري او ۷ سوه سمندري ځواکونه د جون په لومړیو کې وروسته تر هغه لاس انجلس ته واستول شول چې هلته د کډوالو د ځپنې پر ضد پاریدلې مظاهرې مهار کړي.

اسوشیتدپریس لیکلي، معلومه نه ده چې ولې د دغه شمیر سرتیرو دوه میاشتنی ماموریت پای ته ورسېد او په خبره یې دا معلومات هم نشته چې د ملي ګارد استول شوي پاته سرتیري به څه وخت له لاس انجلس نه وځي.

د پنټاګون ویاند شان پارنل ویلي، د دوی د ځواکونو له استولو سره لاس انجلس کې " ناقانونه کړنې" د کمېدو په حال کې دي.

وروسته له دې چې پولیسو د لاس انجلس په اکثره لاتین میشته سیمه کې پر کډوالو چاپې ووهلې، زرګونه مظاهره کوونکي سړکونو ته راووتل، یوه لویه لاره یې بنده او پولیسو سره په اخ او ډب واوښتل.

امریکایي چارواکي وایي، لاس انجلس کې یې د عملیاتو هدف د " ناقانونه کډوالو" نیول و، خو مظاهره چیان بیا حکومت د کډوالو په ځپلو تورنوي.

د امریکا ولسمشر ډونالډ ټرمپ وایي، د اوکراین ولسمشر ولودمیرزلنسکي باید پر مسکو برید ونه کړي.

د رویټرز د راپور له مخې، ټرمپ دا څرګندونې پرون خبریالانو ته وروسته تر هغه وکړې چې فایننشل ټایمز ورځپاڼې راپور ورکړ چې امریکایي ولسمشر خپل اوکراینی سیال روسیه کې ژورو بریدونو ته هڅولی دی.

د فایننشل ټایمز د راپور له مخې، ټرمپ له زلنسکي پوښتنه کړې چې ایا د امریکا له خوا د لرې واټن ویشتونکو توغندیو په ورکولو سره هغه کولی شي پر مسکو برید وکړي او که نه؟

کله چې خبریالانو په دې اړه له ډونالډ ټرمپه وپوښتل، هغه په ځواب کې همدا وویل چې"نه، زلنسکي باید پر مسکو برید ونه کړي" او په خبره یې د روسیې ولسمشر باید تر ۵۰ ورځو د اوربند یوې هوکړې ته غاړه کیږدي، که نه له بندیزونو سره به مخامخ شي.
امریکا په دې وروستیو کې له اوکراین سره د نویو پوځي مرستو ژمنه وکړه او پرون څرګنده شوه چې یو شمېر پاټرایت توغندي له جرمني اوکراین ته د لېږدېدو په حال کې دي.

په افغانستان کې د ملګرو ملتونو د مرستندوی ماموریت ( یوناما) مشره وایي، د بودجې له کموالي سره سره افغانستان ته د ستنو شویو افغانانو لاسنیوي ته دوام ورکوي.

روزا اوتونبایوا ویلي د ملګرو ملتونو مسولانو د کډوالو د جبري ستنولو د مخنیوي په پار د افغانستان د ګاونډیو هېوادونو له چارواکو سره هم څو غونډې کړې چې دا یې د ښو پایلو په هیله ده.

نوموړې دا څرګندونې پرون سه شنبه ( د چنګاښ ۲۴مه) د طالبانو د رییس الوزرا له اداري مرستیال عبدالسلام حنفي سره په ارګ کې کړي او باختر اژانس راپور کړې دي.

یوناما پرون د هرات اسلام قلعه بندر ته د میرمن اوتونبایوا له سفر وروسته یوه خبرپاڼه کې وویل، له ایرانه راستانه شوي کسان له رواني ستونزو او بې برخه لیکۍ څخه کړیږي.

د دوی په ټکو د ۲۰۲۵ کال له پيله افغانستان ته یو اعشاریه درې میلیونه کډوال ستانه شوي چې د راپورونو له مخې ډیری هغوی په زور ایستل شوي دي.

ملګري ملتونه وایي، د افغانستان له ګاونډیو باید د کډوالو غیر منظم ستنول پای ته ورسیږي او دغه بهیر باعزته، خوندي او داوطالبانه شي.

د حال وش په نوم د ایران د بشري حقونو یو سازمان وایي چې د ایراني سرتیرو په ډزو کې یو افغان وژل شوی دی.

د دغه سازمان د راپور له مخې دغه افغان عبدالمنان نورزهي نومیږي چې د فرا ولایت اوسیدونکی و خو له ډیره وخته د ایران زاهدان کې اوسېده.

راپور کې راغلي، نوموړي چې له ایرانه اخراج شوی و بیرته غوښتل د کورنۍ لیدو لپاره زاهدان ته ولاړ شي چې د هیرمند په پوله کې پرې ډزې وشوې.

حال وش لیکلي، د ډزو پیښه د شنبې په ورځ شوې، خو په خبره یې د دغه افغان جسد پرون دوشنبه لارویانو موندلی او نیمروز ته یې لېږدولی دی.

د ایران حکومت او طالبانو تراوسه په دې اړه څه نه دي ویلي.

د پښتو ژبې مشهور ولسي، حماسي او منتقد شاعر مطیع الله تراب تېره شپه د زړه د حملې له کبله مړ شوی دی.

د طالبانو د حکومت ویاند ذبیح الله مجاهد د هغې د مړینې په تایید سره پر پیښه خواشیني ښودلې ده.

د تراب جنازه نن ( سه شنبه د چنګاښ ۲۴مه) په کابل او جلال اباد کې ترسره کیږي او بیا به د ننګرهار خوګیاڼو کې په خپله پلرنۍ هدیره کې خاورو ته سپارل کیږي.

تراب د شعر ځانګړی سبک درلود او په اکثرو مشاعرو کې یې خپل شعرونه په یاد ویل او د مینه والو له بدرګې سره به مخ کېدل.

مطیع الله تراب په دې وروستیو کې په یوه مشاعره کې د طالبانو مشر ملا هبت الله باندې هم نیوکه وکړه چې ولې له کندهاره واک چلوي او هغه ته یې د شعر په ژبه وویل چې کابل ته راشي.

د پخواني ولسمشر حامد کرزي په ګډون بېلابېلو سیاستوالو، ادبپالو، لیکوالانو او د هغه مینه والو د تراب پر مړینه ژوره خواشیني ښودلې او هغه یې د پښتو معاصر ادب ته یوه ستره ضایعه بللې ده.

په افغانستان کې د ملګرو ملتونو د مرستندوی ماموریت ( یوناما) مشرې له ایرانه ستنو شویو افغانانو سره له نړیوالو د بیړنۍ مرستې غوښتنه وکړه.

روزا اوتونبایوا اسلام قلعه بندر ته تر سفر او هلته له راستنو شویو کډوالو سره تر لیدو کتو وروسته نن سه شنبه ( د چنګاښ ۲۴) په یوه خبرپاڼه کې ویلي، کډوال له رواني ستونزو او بې برخه لیکۍ څخه کړېږي.

خبرپاڼه کې راغلي، افغانستان چې له وړاندې وچکالۍ ځپلی، بشري ناورین په کې دی او ۷۰ فیصده خلک یې بې وزله دي، په یوازې سر د راستنېدونکو د څپې منلو ته چمتو نه دی.

یوناما ویلي، د ۲۰۲۵ کال له پيله یو اعشاریه درې میلیونه افغان کډوال هېواد ته ستانه شوي چې د راپورونو له مخې ګڼ شمیر یې په زور او فشار ایستل شوي دي.

یوناما ویلي، له ایران او پاکستان او دغه راز مرکزي اسیا له هېوادونو څخه د افغانانو غیر منظم ستنول باید پای ته ورسیږي او دغه بهیر باعزته، خوندي او په خپله خوښه شي.

د امریکا ولسمشر ډونالډ ټرمپ خبرداری ورکړ چې که روسیه په ۵۰ ورځو کې له اوکراین سره پر اوربند موافقه ونه کړي، پر هغو هیوادونو به سختې تعرفې ولګوي چې له روسیې سره راکړه ورکړه کوي.

ټرمپ د اوکراین د جګړې په تړاو د روسیې پر ولسمشر ولادیمیر پوتین نیوکه وکړه او هغه یې په دې تورن کړ چې د سولې د تړون له لاسلیکولو ډډه کوي او واشنګټن ته یې "بې‌مانا دلایل" وړاندې کړي دي.

ټرمپ د دوشنبې په ورځ په واشنګټن کې د ناټو له سرمنشي مارک روټې سره د کتنې په ترڅ کې اعلان وکړ چې له ناټو سره یې داسې توافق کړی چې د اوکراین لپاره به وسلې استول کېږي او د دغو وسلو لګښت به ناټو ورکوي.

هغه وویل:

«موږ نن داسې یو توافق وکړ چې وسلې به اوکراین ته لیږل کېږي او لګښت به یې ناټو پرې کوي.»

ټرمپ دا هم وویل، که چېرې ولادیمیر پوتین د اوکراین د جګړې د ختمولو لپاره اقدام و نه کړي، امریکا چمتو ده چې پر روسیې او هغو هیوادونو چې له مسکو سره راکړه ورکړه کوي، ۱۰۰ سلنه ګمرکي تعرفې ولګوي. دا تعرفې ښايي په راتلونکو ۵۰ ورځو کې عملي شي.

ټرمپ زیاته کړه:

«موږ له روسیې خوشاله نه یوو، او ډېرې سختې تعرفې به پرې ولګوو … شاوخوا ۱۰۰ سلنه تعرفې.

موږ په دې جګړه کې ۲۵۰ میلیارد ډالر مصرف کړي دي … او موږ غواړو دا جګړه ختمه شي. زه له پوتین څخه مایوسه یم، ځکه ما فکر کاوه چې دوې میاشتې مخکې به موږ یو تړون ولرو.»

د ملګرو ملتونو د کډوالو لویې کمیشنرۍ (UNHCR) د ایران او پاکستان له‌خوا په بې ساري ډول د ډېر شمېر افغان کډوالو پر ستنولو جدي اندېښنه څرګنده کړه او د هغو د عاجلو اړتیاوو لپاره یې د بېړني بشري ملاتړ غوښتنه وکړه..

د کډوالو لویې کمیشنرۍ په یوه راپور کې، چې د دوشنبې په ورځ خپور شو، ویلي چې له ایران څخه یوازې په یوه ورځ تر ۴۳ زره ډېر افغان کډوال افغانستان ته راستانه شوي دي، چې دا چاره د افغانستان له مخکې څخه کمزورې زیربناوې او کوربه ټولنې تر سخت فشار لاندې راوړي.

دغه اداره خبرداری ورکوي چې په ځانګړو سرحدي سیمو کې د کډوالو تمرکز پر ځایي ټولنو او شته سرچینو «غیر معمولي فشار» راوستی، په داسې حال کې چې دا سیمې له وړاندې د اقتصادي ستونزو او د نړیوالو مرستو د کمښت له امله له سختو شرایطو سره مخامخ دي.

د کډوالو لویې کمیشنري همداراز ټینګار کوي چې افغان ښځې او نجونې د راستنېدو پر مهال له سختو محدودیتونو او سیستماتیک تبعیض سره مخامخ دي، چې دې وضعیت د دوی د تعلیم، روغتیا او کار کولو فرصتونه خورا محدود کړي.

په وروستیو میاشتو کې، هم ایران او هم پاکستان د هغو افغان وګړو د ایستلو بهیر چټک کړی چې د دوی په وینا بې اسناده دي.

د افغانستان لپاره د ملګرو ملتونو ځانګړې استازې، روزا اوتونبایوا، په دغه هېواد کې د سواد د کچې پر ټیټوالي ژوره اندېښنه څرګنده کړه، ویې ویل چې افغانستان د نړۍ له هغو هېوادونو څخه دی چې د نالوستو وګړو شمېر پکې تر ټولو زیات دی.

نوموړې دا څرګندونې د دوشنبې په ورځ د کابل د کتاب فیستوال د پرانیستې په مراسمو کې وکړې. هغې وویل چې یوازې ۵۰ سلنه افغان نارینه او شاوخوا ۲۰ سلنه افغان ښځې لوستلی او لیکلی شي.

اوتونبایوا له پانګه‌والو او سوداګرو وغوښتل چې د سواد د پراختیا، او د کتابونو د چاپ او خپرولو په برخه کې فعاله ونډه واخلي.

له بلې خوا، د طالبانو د اطلاعاتو او فرهنګ وزارت د خپرونو مرستیال، حیات‌الله مهاجر فراهي، وویل چې د دوی حکومت د مطالعې کلتور ته د ودې ورکولو هڅې پیل کړې دي.

فراهي همداراز وویل چې د دوی د مشر په سپارښتنه کتابونه له مالیې معاف شوي دي.

د اکثرو کتاب خپرندویو ټولنو مسوولان وايي چې د طالبانو له بیا واک ته رسیدو وروسته د کتابونو د چاپ او پلور بازار سوړ شوی دی.

په کابل کې د کتاب فیستوال، چې پرون پرانیستل شو، نن هم دوام لري.