په پام کې ده چې په کابل کې د سې شنبې ورځې د خونړۍ حملې په مناسبت نن په هېواد کې دننه او په بهر کې د افغانستان په سیاسي نماینده ګیو کې د افغانستان بیرغ نیم ځوړند وي.

د ولسمشر اشرف غني د حکم له مخې چې د جمهوري ریاست پر ویبپاڼه خپور شوی، همداراز نن او سبا به د هېواد په جوماتونو، تکیه خانو او د ملي امنیتي ځواکونو په قطعو او جزوتامونو کې د قرانکریم ختمونه کېږي.

د کابل په پل محمودخان سیمه کې د ملي امنیت پر یوه ریاست په ډله ییز او انتحاري برید کې کسان چې ډېری ملکيان وو، ووژل شول او نږدې درې نیم سوه نور ټپیان دي.

دا حمله په افغانستان کې دننه د عامو خلکو او د پاکستان په ګډون د نړۍ د حکومتونو او نړیوالو موسسو له خوا وغندل شوه.

د افغانستان د خبریالانو مرکز وايي د روان ۲۰۲۵ کال په لومړۍ نیمايي کې یې په افغانستان کې د رسنیو او خبریالانو له آزادۍ د سرغړونو لږترلږه ۱۴۰ موارد ثبت کړي دي.

دې مرکز نن (د چنګاښ ۲۰مه) پر خپله ویبپاڼه په یوه بیان کې ویلي دي چې دا د تېرکال د همدې مودې پرتله شاوخوا ۵۶ سلنه زیاتوالی ښيي.

بیان په تېرو ۶ میاشتو کې د طالبانو له لوري د لږترلږه ۲۹ خبریالانو نیول، چې ډېری له بهرنیو رسنیو سره د همکارۍ له وجې د طالبانو پرضد په تبلیغاتو تورن شوي، د رسنیو او خبریالانو پر حقونو د تېري د مهم مثال په توګه یاد کړي دي.

په دې ډله خبریالانو کې ځینې یې له څو ساعتونو نیولې تر څو ورځو پورې په موقت ډول او ځینې نور د څو میاشتو لپاره په بند کې ساتل شوي دي.

طالبانو د ۲۰۲۱ کال په اګست کې پر افغانستان له بیا واکمنېدو وروسته پر رسنیو او د رسنیو پر کارکوونکو یولړ محدودیتونه ولګول چې د رسنیو د ملاتړ د بنسټونو پراخ غبرګونه یې پارولي دي.

پاکستاني چارواکي وايي د هغو نهو مسافرو جسدونه یې ترلاسه کړي چې وسله والو په بلوچستان ایالت کې له یوه بس څخه یرغمل کړي وو.

یوه حکومتي چارواکي نوید علم وویل چې د دې کسانو په مرمیو ویشتل شوي مړي تېره شپه په څېرمه غرونو کې وموندل شول او یوه ایالتي ویاند شاهد رِند وویل چې دا مسافر پرون له یوه بس څخه یرغمل شول. ښاغلي رند زیاته کړه چې د پېښې قربانیانو په ناامنه بلوچستان کې د کارګرانو په توګه کار کاوه او په پنجاب کې خپلو کورونو ته روان وو.

د دې وژنې پړه کومې ډلې نه ده منلې خو بلوڅ بېلتونپالو له دې مخکې په ورته پېښو کې د پنجاب ایالت د اوسېدونکو د وژنو مسوولیت منلی دی.

د طالبانو د حکومت د ارشاد، حج او اوقافو وزارت د روان کال د حج د مراسمو پرمهال د ۱۸ حاجیانو د مړینې خبر ورکوي.

دې وزارت د پنجشنبې په ورځ (د چنګاښ ۱۹مه) له سعودي عربستانه د افغان حاجیانو د ستنېدو د بهیر په پای کې وویل چې سږکال ۱۸ تنه افغان حاجیان تر ډېره د ډېر عمر، ناروغیو یا ترافیکي پېښو په نتیجه کې په حق رسېدلي دي.

د ارشاد، حج او اوقافو وزارت له دې مخکې ویلي و، چې سږکال له افغانستانه شاوخوا ۳۰ زره حاجیان د حج په مراسمو کې د ګډون لپاره سعودي عربستان ته تللي دي.

افغانستان او قزاقستان پرون (د چنګاښ ۱۹مه) د هرات تورغونډۍ د اوسپنې د پټلۍ د رغونې موافقه لاسلیک کړه.

د طالبانو د حکومت ریاست الوزرا پرون په یوه بیان کې وویل چې دا پروژه به د ۵۰۰ میلیون ډالرو په لګښت ورغول شي.

د بیان له مخې نوموړې موافقه چې دواړو لورو مهمه بللې، د طالبانو د حکومت د ریاست الوزرا د اقتصادي مرستیال ملاعبدالغني برادر او د قزاقستان د مرستیال صدراعظم او د بهرنیوچارو د وزیر مورات نور تلیو د کتنې پرمهال په کابل کې لاسلیک شوه.

باختر همداراز خبر ورکړی چې د طالبانو د حکومت د بهرنیوچارو وزیر امیرخان متقي له خپل قزاق سیال مورات نورتلیو سره کتلي او دواړو لورو د دوه اړخیزو اړیکو، اقتصادي همکاریو، ترانزیتي پروژو او نورو مسایلو په اړه خبرې کړې دي.

جاپان د خپلې نړیوالې همکارۍ د ادارې (JICA) له لارې د ملګرو ملتونو د ماشومانو صندوق (یونیسف) ته پنځه میلیونه ډالره نوې مرسته ورکړه، چې په افغانستان کې به د پولیو ناروغۍ د ختمولو لپاره ولګول شي.

په افغانستان کې د یونسیف ادارې د پنجشنبې په ورځ په یوې خبرپاڼې کې ویلي چې دا پروژه د ۱۲ میاشتو لپاره پلان شوې او موخه یې په ټولو ۳۴ ولایتونو کې څه باندې ۱۳ میلیونه ماشومانو ته د پولیو یا ګوزڼ ناروغۍ ضد واکسین رسول او د واکسیناسیون د بهیر پیاوړي کول دي.

یونیسف وایي، افغانستان لا هم په نړۍ کې د ماشومانو د روغتیا له اړخه په تر ټولو ناوړه وضعیت کې دی او پولیو یې یوه له جدي روغتیایي ستونزو څخه ده.

افغانستان د نړۍ په هغو دوو وروستیو هېوادونو کې دی چې پولیو یا د ماشومانو د ګوزڼ ناروغۍ پېښې لا هم په کې شته او په وروستیو کې ددې ناروغۍ پېښې زیاتې شوې دي.

د یونیسف په دې خبرپاڼه کې په کابل کې د جاپان سفیر تاکایوشي کورومیا له خولې ویل شوي، چې هېواد یې د پولیو ضد مبارزې ته لومړیتوب ورکوي او له افغان ماشومانو سره د روغتیايي خدمتونو د ښه کېدو لپاره خپله همکاري جاري ساتي.

په افغانستان کې د یونیسف استازي ډاکټر تاج‌الدین د جاپان دا مرسته افغانستان کې د ماشومانو د ګوزڼ ناروغۍ د ختمولو لپاره خورا مهمه ګڼلې او ویلي یې دي چې دغه مرسته به هغو سیمو ته د واکسین په رسولو کې مرسته وکړي چې لاهم له واکسین څخه بې برخې پاتې دي.

جاپان له تېرو شلو کلونو راهیسې په افغانستان کې د یونیسف له مهمو همکارانو څخه دی او په ځانګړې توګه د روغتیایي خدمتونو د پراختیا لپاره له دې ادارې سره مالي مرستې کوي.

یوناما پر هغه نوې لارښود اندېښنه ښودلې چې د طالبانو حکومت رسنیو ته ورکړی دی.

په دې تازه لارښود کې، طالبانو رسنیو ته امر کړی چې سیاسي بحثونه او د دغو بحثونو د مېلمنو نوملړ باید له خپرېدو مخکې د طالبانو له خوا تایید شي.

په افغانستان کې د ملګرو ملتونو د مرستندوی دفتر ( یوناما) پر خپله ایکس پاڼه په یو بیان کې ویلي، دا لارښود پر سیاسي بحثونو له وړاندې شته محدودیتونو ته رسمي بڼه ورکوي.

په اعلامیه کې راغلي چې دا نوې لارښود به د رسنیو او خبریالانو ترمنځ د وېرې او ځان‌سانسورۍ فضا پراخه کړي.

یاد لارښود شاوخوا دوه اونۍ مخکې د طالبانو د اطلاعاتو او فرهنګ وزارت له خوا، په کابل کې د رسنیو له یو شمېر مسوولینو سره په یو ناسته کې شریک شوی. په دغه لارښود کې راغلي چې سیاسي بحثونه باید "د اسلام د دین د اصولو، ملي ارزښتونو او د طالبانو د حکومت له تګلارو" سره سم وي.

په دغه لارښود کې دا هم ویل شوي چې شنونکي او خبریالان باید د طالبانو د مشر ملا هبت‌الله په اړه د خبرو پر مهال هغه ته "امیرالمؤمنین" ووایي، او د طالبانو حکومت ته باید "د افغانستان اسلامي امارت" ووایي.

طالبانو له ۲۰۲۱ کال راهیسې چې بیا پر افغانستان واکمن شوي، پر رسنیو سخت محدودیتونه لګولي چې له امله یې سلګونه رسنۍ تړل شوې او زرګونه خبریالان اړ شوي چې له هېواده ووځي.

د خبریالانو د ملاتړ نړیوالو بنسټونو، په ځانګړې توګه د خبریالانو نړیوال فدراسیون ویلي چې د رسنیو د ځپلو ترڅنګ، طالبانو خبریالان نیولي او شکنجه کړي دي.

دې شورا د پنجشنبې په ورځ په یو راپور کې وویل، یوازې سږ کال تر دې دمه له ایران څخه څه باندې یو میلیونه افغانان بېرته هېواد ته راستانه شوي دي، چې هغه څلور سوه زره کسان چې په همدې موده کې له پاکستان څخه ایستل شوي په کې نه دي شامل.

د ملګرو ملتونو د کډوالو عالي کمېشنرۍ د شمېرو له مخې، د جون له ۱۳مې نېټې وروسته له ایران څخه د افغانانو راستنیدو کې چټک زیاتوالی راغلی یوازې د جولای په لومړۍ نیټه په یو ورځ افغانستان ته له ایران څخه د تر ۴۳ زرو ډېرو کسانو اوښتل ثبت شوي دي.

د د ناروی د کډوالو شورا د افغانستان مشر جاکوپو کاریډي وویل: "موږ له ستړو، بې وسه او خواشینو کورنیو سره مخ یو، چې داسې یوه هېواد ته راځي چې د هغوی د جذبولو یا بیاځلي ادغام امکانات نه لري."

د کډوالو د ملاتړ دې نارویژې ادارې زیاته کړې چې، له ایران څخه په تازه راشړل شویو افغان کډوالو کې ډیرو یې لسیزې هلته ژوند کړی او ځینې په هماغه هېواد کې زیږیدلي چې افغانستان ته له لږو یا هېڅ شتمنیو سره بیرته راستنیږي او بېړنیو مرستولکه سرپناه، پاکو اوبو، خوړو، قانوني اسنادو، زده‌کړو او روغتیايي خدمتونو ته اړتیا لري.

د ناروی د کډوالو شورا خبرداری ورکړی چې که اوسنی بهیر همداسې دوام ومومي، د ۲۰۲۵ کال پای پورې به شاوخوا درې میلیونه افغانان بېرته هېواد ته ستانه شي. کاریډي ټینګار وکړ: "نړیواله ټولنه باید افغان ولس ته شا نه کړي ځکه هم ستانه شوي او هم په کور دننه افغانان بیړنیو مرستو ته اړتیا لري."

د ناروی د کډوالو شورا د افغانستان مشر جاکوپو کاریډي له کوربه هېوادونو غوښتي چې د کډوالو د بېرته ستنولو په برخه کې د هغوی د رضا کارانه، خوندي او باعزته ستنیدو نړیوال اصلونه رعایت کړي، او په جبري توګه یې د افغان کډوالو د ایستلو د سملاسي بندیدو غوښتنه کړې.

د ناروي د کډوالو شورا دا خبرداری داسې مهال ورکوي چې ایران په دې هېواد کې مېشتو بې اسناده او د سرشمېرنې کارت لرونکو افغان کډوالو ته له دې هېواده د وتلو لپاره ورکړی وروستی مهلت پنځه ورځې مخکې، د جولای په ۵ مه پای ته رسېدلی دی.

خو ایران لا له دې نېټې مخکې د افغان کډوالو د جبرې ستنېدو پروسه ګړندۍ کړې وه.

په قزاقستان کې د طالبانو د حکومت سرپرست سفیر محمد الرحمن د افغانستان لپاره د دې هېواد له ځانګړي استازي یرکین توکوموف سره کتلي دي.

په قزاقستان کې افغان سفارت پرون ناوخته د یوې خبرپاڼې په خپرولو سره د دې کتنې خبر ورکړی دی.

په خبرپاڼه کې راغلي چې دواړو خواوو په افغانستان کې د پانګونې د فرصتونو، د کډوالو وضعیت، وروستیو سیلابونو او کارموندنې په اړه خبرې اترې کړي دي.

وړاندې د توکوموف په حواله راغلي چې قزاقستان له افغانستان سره د سیاسي، اقتصادي او کلتوري برخو کې همکارۍ ته چمتو دی.

که څه هم د قزاقستان حکومت طالبان په رسیمت نه پیژنې خو نژدې اړیکې ورسره پالي.

د طالبانو حکومت په ایران کې د افغانانو لپاره د پاسپورټونو بیې راکمې کړي دي.

په تهران کې افغان سفارت پرون چهارشنبې پر خپلې ایکس پاڼې د یوې خبرتیا په خپرولو سره ویلي، "د لوی مشر د هدایت پر بنسټ او په ایران کې د افغانانو ستونزو ته په پام د پاسپورټ بیه له ۱۲۰ ډالرو ۵۰ ډالرو ته راښکته شوې ده".

په خبرتیا کې راغلي چې له دې وروسته په ایران کې میشت افغانان کولی شي په نوې بیه خپل پاسپورټونه ترلاسه کړي.

د طالبانو حکومت دا پریکړه په داسې حال کې کوی چې د ایران حکومت په وروستیو څو اونیو کې په زرهاوو افغانان په جبري ډول افغانستان ته ستانه کړي دي.

د امریکا ولسمشر ډونالډ ټرمپ یو ځل بیا له افغانستانه د امریکايي ځواکونو وتل "له شرمه ډک" بللي دي.

هغه چې په واشنګټن کې د کابینې په ناسته کې خبرې کولې وویل، "په ۲۰۲۱کال کې له افغانستانه د امریکايي ځواکونو وتل د روسیې ولسمشر ولادیمیر پوتین ته دا چانس په لاس ورکړ چې پر اوکرایین برید وکړي".

امریکايي ځواکونه د دوحې د تړون پر اساس، چې د ټرمپ حکومت د طالبانو له مشرانو سره لاسلیک کړی و، له افغانستانه ووتل.

د امریکا مخکیني ولسمشر جوبایډن د خپلې ولسمشر په دوره کې ویلي و، "اړ دی د ټرمپ د حکومت د موافقې پر بنسټ له افغانستانه خپل ځواکونه وباسي".